In het Financieel Dagblad van 5 december stond een interview met Werner Vogels, Chief Technology Officer bij Amazon. In het interview gaat Vogels onder andere in op het investeringsklimaat in Europa, dat volgens hem meer op korte termijn rendement is gericht dan het klimaat in de Verenigde Staten. Volgens hem hangt dit samen met de Europese hang naar sociale cohesie en het uitbannen van risico’s. Deze hang naar sociale cohesie is ook niet goed voor het innovatieve vermogen van organisaties zelf.
Binnen Amazon ziet hij het ontstaan van sociale cohesie als een van de grootste risico’s. “Hoe meer het (Amazon) groeit, des te meer de sociale dynamiek verandert. Er wordt veel minder kritiek geleverd.” Bij het groter worden van de organisatie neemt de organisatie complexiteit toe en daarmee de bureaucratie en de mate waarin het “politieke” een rol speelt. Dominante denkpatronen ontstaan en worden bestendigt.
De organisatie raakt meer naar binnen gericht, “het organisme wordt meer bezorgd om zichzelf dan om de impact die het heeft op de omgeving”, zoals Vogels dat omschrijft.
De organisatie en haar leden staan vaak weinig positief tegenover ideeën die het dominante denkpatroon uitdagen. Niet voor niets is in een recente studie naar voren gekomen dat het leiderschapspotentieel van medewerkers met creatieve ideeën lager wordt ingeschat.
Vogels ziet het als zijn taak dit proces te doorbreken en “constant kritiek (te) hebben op je eigen bedrijfsvoering, op de wijze waarop je je processen inricht.”
Kritiek hebben is over het algemeen niet een hele productieve manier om verandering in gang te zetten. Mensen die constant kritiek leveren worden al snel weggezet als lastpakken en vervolgens gediskwalificeerd als mogelijke change agent. Zoals gezegd hebben organisaties zo hun manieren om kritiek op de dominante denkstroom te kanaliseren of minimaliseren.
Hoe kan een organisatie dan toch ruimte creëren voor het bekritiseren van de eigen bedrijfsvoering?
Het management van een organisatie moet zich allereerst bewust zijn van het feit dat er zoiets als een dominante denkstroom is. Dit is vaak eenvoudiger gezegd dan gedaan: net als een vis die waarschijnlijk als laatste het concept water ontdekt, is het management vaak zo sterk verweven met de organisatie dat er vrij snel een zekere bedrijfsblindheid optreedt. Het management van een organisatie is niet zelden zo bezig met naar binnen kijken dat het veranderingen in de externe wereld maar half of te laat opmerkt.
Als de bewustwording van het management een feit is kan nagedacht worden over hoe kritiek een plek te geven in de organisatie. Er moet bewust ruimte gecreëerd worden voor kritiek, met andere woorden, het geven van kritiek moet onderdeel worden van de dominante denkstroom.
Om dat te bewerkstelligen kan gewerkt worden met wat ik noem een “voice process”: een interactief proces voor medewerkers en managers, waarbij de deelnemers aan het proces de ruimte hebben om hun mening te geven over het onderwerp waar het proces voor is opgezet. En daarmee komen we op een van de belangrijkste voorwaarden voor het succesvol creëren van ruimte voor kritiek: de kritiek doorbreekt dominante denkpatronen met als doel de bestaande situatie te verbeteren of beter af te stemmen op marktomstandigheden. Kritiek moet dus als doel hebben om de bestaande situatie te verbeteren. Er moet met name voor gewaakt worden dat het proces niet verzandt in een uurtje klagen over de baas, het salaris of het aantal parkeerplaatsen dat beschikbaar is in de parkeergarage.
In een dergelijk proces worden de deelnemers expliciet uitgenodigd kritisch te kijken naar de bedrijfsvoering of hoe de processen zijn ingericht. In welke mate leveren de gebruikte processen voldoende toegevoegde waarde voor de klant en sluit de bedrijfsvoering voldoende aan bij de manier waarop de markt zich ontwikkelt? Hoe kunnen we dat verbeteren, wat belemmert ons daarin in en hoe kunnen we dat aanpakken?
Zo kan het leveren van kritiek stap voor stap onderdeel worden van het dominante denkpatroon en de essentiële rol vervullen die het speelt bij innovatie of organisatieontwikkeling.